چنانچه رضا از جنود عقل و رحمان است و از لوازم فطرت مخموره است، سخط از جنود جهل و ابلیس و از لوازم فطرت محجوبه جاهله است، و از نقصان معرفت به مقام ربوبیّت و جهل به عزِّ شامخ حضرت حقّ ـ جلَّ و علا ـ است. و این از ثمره خبیثۀ حبّ نفس و حبّ دنیا است که چشم و گوش انسان را جز از شهوات و آمال دنیاوی کور کند، و به واسطۀ احتجاب از مقامات روحانیّه و
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 172 مدارج اهل معرفت و معارج اصحاب قلوب از ابتلاآت ـ که مُصلِح نفوس و مُربّی قلوب است ـ روگردان شود، و از اقبال دنیا که بدترین افتتان و ابتلا است، راضی و فرحناک شود.
ما اکنون بعضی از روایات شریفه را در این باب ذکر کنیم، شاید از برکت کلمات اصحاب وحی و تنزیل، قلوب قاسیه را نرمی حاصل شود، و نفوس غافله را تیقّظی رخ دهد. و ما در کتاب «اربعین» گرچه شرح طولانی در باب ابتلاء مومنین و نکته آن دادیم؛ ولی این جا نیز برای مزید فایده و عدم حواله، مختصری مذکور می داریم.
کافِی بِاسنادِهِ عَن ابِی عَبدِاللّهِ قالَ: «انَّ اشَدَّ النّاسِ بَلاءً الانبِیاءُ، ثُمَّ الَّذینَ یَلُونَهُم، ثُمَّ الامثَلُ فَالامثَلُ».
وَ عَن ابِی عَبدِاللّهِ قالَ: «انَّ عَظِیمَ الاجرِ لَمَعَ عَظِیمِ البَلاءِ وَ مَا احَبَّ الله قَومَاً الاّ ابتَلاهُم».
وَ عَن ابی عَبدِ اللّهِ ـ عَلَیهِ السَّلامُ ـ قالَ: «انَّ لله ـ عَزَّوَجَلَّ ـ عِباداً فِی الارضِ مِن خالِصِ عِبادِهِ ما یُنزِلُ مِنَ السَّماءِ تُحفَةً الیَ الارضِ الاّ صَرَفَها عَنهُم الی غَیرِهِم، وَ لا بَلِیَّةً الاّ صَرَفَها الَیهِم».
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 173 و احادیث در این باب بسیار است که خداوند ـ تبارک و تعالی ـ به واسطه محبت و عنایتی که به اولیاء و مومنین دارد آنها را مبتلا فرماید در دنیا.
و عمدۀ سرّ آن، آن است که اگر آنها را در ناز و نعمت قرار دهد به حسب نوع، رکون به دنیا پیدا کنند، و از لذّات و شهوات دنیا در ملکوت قلب آنها آثاری واقع شود که محبت و علاقه آنها را به دنیا زیاد کند، و قهراً از حق تعالی و دار کرامت او و از ملکوت نفس و اصلاح امراض آن غافل شوند، و از کسب فضایل نفسانیه بازمانند.
بالجمله، اگر کسی دقّت در حال نوع اغنیا کند، می یابد که غنی و ثروت و صحت و سلامت و امنیت و رفاهیّت، اگر در انسان جمع شد، کم دلی است که بتواند خود را از فسادها و امراض نفسانیه حفظ کند، و از سرکشی نفس خودداری کند. و شاید برای همین نکته بود که جابر بن عبداللّه ـ قدّس سرّه ـ به حضرت مولا باقر العلوم ـ صلوات اللّه علیه ـ عرض کرد که: «من فقر را از غنی و مرض را از صحت بیشتر دوست دارم». چون از خود اطمینان نداشت که بتواند خود را آن طور که می خواهد با رفاهیت و سلامت حفظ کند، و از سرکشی نفس مطمئن نبود. ولی حضرت باقر ـ سلام اللّه علیه ـ چون مقامش فوق عقول بشر است به مناسبت افق جابر و به واسطه تعلیم او و دستگیری او در سلوک الی اللّه، مقام رضا را اظهار فرمود، و از محبت الهیه جذوه ای ابراز فرمود که: «ما هر چه از دوست می رسد آن را دوست داریم. بلیات و امراض و مقابلات آن در سنّت عاشقان و مذهب محبّان یکسان است.
آری، اولیاء حق، بلیّات را تحفه های آسمانی می دانند، و شدت و مضیقه را
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 174 عنایات ربانی می بینند. آنها به حق خوشند، جز حق نخواهند، و به ذات مقدّس متوجهند، و غیر از او نبینند. اگر دار کرامت حق را بخواهند، از آن جهت خواهند که از حق است نه از جهت حظوظ نفسانیه خواهند. آنها راضی به قضاء اللّه هستند از آن جهت که مربوط به حق است. محبّت الهیه منشا محبت به اسماء و صفات و آثار و افعال او شده.
کتابشرح حدیث جنود عقل و جهلصفحه 175